Blog de Paul Jorion

L’article se trouve aux pages 6 et 7.

Avec une photo de la très douée Saskia Vanderstichele :

 
Le texte de l’entretien avec Arthur Debruyne :

 « Ethisch bankieren is hot »

Brussel – Sinds de financiële crisis, die nu ook veel Eurolanden diep in de schulden duwt, is ethiek in de bankenwereld een populair onderwerp. Met een nieuwe leerstoel “ethisch bankieren” wil de Vrije Universiteit Brussel de fundamenten van ons financieel systeem onder de loep nemen, en, als het ook even kan, maatschappelijke verandering op gang trekken.

Het uithangbord van de vijf jaar durende leerstoel ‘Stewardship of Finance’ is de in Bretagne wonende Brusselaar en antropoloog Paul Jorion. In 2008 werd Jorion in franstalige media tot sterrendom gekatapulteerd omdat hij de Amerikaanse financiële crisis, die al snel naar Europa zou overwaaien, niet alleen glashelder kon uitleggen, maar die crisis ook nog eens voorspeld had in zijn boek Vers la crise du capitalisme américain?, gepubliceerd in 2007. Het vraagteken bleek inderdaad overbodig.

Jorion maakte van op de eerste rij mee hoe het Amerikaanse bankwezen zichzelf in de vernieling werkte. In 2005 ging hij immers aan de slag als risico-expert bij een Californische vleugel van de bank Countrywide Financial, indertijd de grootste verstrekker van zogenaamde rommelkredieten, ofwel leningen die door een kettingreactie tot de instorting van het financiële systeem leidden toen bleek dat ze niet terugbetaald konden worden.

Zijn vorming als sociaal antropoloog en zijn kennis van de sector – hij was al een jaar of tien aan de slag in de bankenwereld – hadden Jorion ertoe gedreven zich binnen te wurmen in de ground zero van de financiële ramp die toen al onafwendbaar was. Zo’n beetje als een oorlogscorrespondent aan het front, zeg maar. Als de man vandaag zegt dat het kapitalisme op sterven na dood is, dan dient dat niet noodzakelijk met een korreltje zout genomen te worden.

Dat Jorions stellingen echter omstreden zijn, weet ook VUB-rector Paul De Knop. Tijdens het openingscollege van Jorion begin oktober, dat overigens op een grote toeloop kon rekenen, zei De Knop het niet noodzakelijk eens te zijn met de professor maar dat hij wel volledig achter zijn aanstelling staat. “Omdat we academische vrijheid en onafhankelijk, kritisch onderzoek hoog in het vaandel dragen.” Daarmee doelde De Knop op de financiële steun van zes verzekeringsmaatschappijen, die met de inhoud van de leerstoel niets te maken gaan hebben. Eerder kadert dat sponsorschap in de bredere poging van de universiteit om door privé-financiering minder afhankelijk te worden van overheidsgeld.

Wat wil Jorion, die eerder al onderwees aan de universiteiten van Cambridge en Paris VIII, tijdens de 15 lessen die hem dit academiejaar zijn toegekend, aan de man brengen? “We moeten een manier uitdenken om het geldwezen terug sociaal nuttig te maken”, zegt Jorion in een gesprek met deze krant. “Het einddoel van bankieren moet herdacht worden: het kan niet zomaar gaan over louter winstmaximalisatie, want daar is enkel catastrofe van gekomen. Ook speculeren, het wedden op prijsschommelingen van producten, dient enkel de belangen van bankiers zelf. Bankieren heeft echter een rol te spelen in de maatschappij en zou zich daarnaar moeten schikken. Daarmee zullen we al een heel eind verder staan. Net zoals men zegt van de wiskunde dat ze ten dienste staat van de wetenschap, moet het geldwezen ten dienste staan van de economie en van de maatschappij. Zo’n notie moeten we opnieuw populariseren. Het doel van de leerstoel is een andere manier van bankieren uit te denken en te promoten.”

Aan de faculteit rechten, ondertussen, wordt al een tijdlang gedacht aan een ethisch verantwoorde financiële dienstverlening. Leerstoelvoorzitter en hoofd van de vakgroep economisch recht Koen Byttebier wijst zijn studenten naar eigen zeggen al enkele jaren op bijvoorbeeld de buitensporige risico’s waartoe de bonuscultuur in de financiële sector leidt. Bovendien loopt momenteel doctoraal onderzoek naar de toepasbaarheid in ons systeem van islambankieren, waarin een intrestverbod het onmogelijk maakt geld te verdienen aan de behoefte van een ander. “Ethisch bankieren is hot”, zegt onderzoeker Tom Wera. “Er wordt met argusogen naar de faculteit gekeken.”

Mogen we de VUB stilaan gaan zien als een broeihaard van maatschappelijke verandering? Het is alvast de hoop van Paul Jorion: “Het zou inderdaad heel mooi zijn indien dit allemaal leidt tot bewustzijn en hervorming. Dat is ook enigszins de bedoeling geweest van de oprichters van de leerstoel. Bovendien is Brussel, gezien de nabijheid van de Europese instellingen, de aangewezen plek voor de discussies die we zullen voeren. Daarom zijn de lessen ook in het Engels, zodat bijvoorbeeld Eurocraten ook kunnen volgen. Er is niet enkel aan studenten gedacht.” Gastsprekers dit semester zijn ook al niet de minsten: onder andere EU-commissaris voor handel Karel De Gucht, topman van de Nationale Bank Luc Coene en Frans stereconoom Jacques Attali zouden een aanzienlijk publiek moeten trekken. De lessen en gastcolleges zijn overigens toegankelijk voor het publiek.

Tussendoor schrijft Jorion een maandelijkse column voor de financiële katern van het Franse dagblad Le Monde en is hij hoofdredacteur van de financiële blog die hij startte in 2007 en vandaag een tiental medewerkers telt. Maandelijks trekt de blog zo’n 100.000 unieke bezoekers, “meer wanneer de beurs het slecht doet.” Op de vooravond van zijn openingscollege verscheen Jorions laatste boek in een hele reeks. En we waren het bijna vergeten: volgende maand verschijnt een heus stripverhaal over de economische crisis, met Jorion als scenarist. Een man met een missie, zo blijkt.

“Sinds het begin van de crisis is de algemene tendens, en in de politiek in het bijzonder, dat het allemaal te moeilijk is voor het grote publiek. Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Ik vind het uiterst belangrijk dat men weet wat er gaande is, opdat men de beslissingen van politici of economen begrijpt en naar waarde kan schatten. Dat is au fond de erfenis van de Verlichtingsfilosofie: dat we de condition humaine kunnen verbeteren door kennis te vergaren die ons toelaat rationele en geïnformeerde beslissingen te nemen. De beste burger is immers een geïnformeerde burger.”

Brede besparingsgolven in vele Eurolanden, jongerenwerkloosheid, groeiende armoede en massaal sociaal protest: het einde van de economische crisis lijkt niet in zicht. Of hij hoopvol is, Paul Jorion? “Ja, het gaat de goede richting uit. Toen ik in 2007 in Le Monde een oproep lanceerde tegen speculering, kreeg dat amper bijval omdat men vaak niet begreep waar ik het over had. Verleden week is een gelijkaardige tekst waaraan ik heb meegewerkt ondertekend door 120 economen. Onlangs ben ik benaderd door een voorname Franse jurist die wilde helpen aan mijn project voor een economische grondwet. Studenten contacteren me nu al met de vraag of ze mogen meewerken aan de uitbouw van de échte economische wetenschap waar het vandaag aan ontbreekt.  Je verandert de wereld natuurlijk niet op een dag, maar er is aanzienlijke vooruitgang. Ça marche.”